Bu ildən Azərbaycanda alimentin minimum miqdarı nə qədər olacaq? – ŞƏRH

Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında göstərilir ki, uşaqları saxlamaq valideynlərin həm borcu, həm də hüququdur. Konstitusiyada nəzərdə tutulan əsas insan və vətəndaş hüquqlarına aid olan ailə münasibətlərinin yaranması və möhkəmlənməsi, onlara xitam verilməsinin prinsipləri, ailə münasibətləri hüquq və vəzifələri və dövlət orqanlarının bu sahədə vəzifələri Ailə Məcəlləsi ilə tənzimlənir. 

Həmin məcəlləyə əsasən hər bir uşaq ailədə yaşamaq, tərbiyə almaq, valideynlərini tanımaq, onların qayğısından yararlanmaq hüququna malikdir. Nikahı pozulmuş və uşaqlarından ayrı yaşayan valideynlər uşaqların saxlanılması üçün qanunvericiliklə müəyyən edilmiş qaydada müəyyən məbləğdə vəsait ödəməyə borcludurlar. Ödənilən həmin vəsait aliment adlanır.

“Turanın səsi ” xəbərinə görə , Mövzu ilə bağlı Vəkillər Kollegiyasının üzvü Elkin Kərimli açıqlamasında deyib ki, valideynlər alimenti könüllü olaraq ödəmək istədikdə Ailə Məcəlləsində göstərildiyi kimi yetkinlik yaşına çatmayan uşaqlarını saxlamaq barədə saziş (aliment ödənilməsi barədə saziş) bağlamaq hüququna malikdirlər. Valideynlər bu vəzifələrini iştirakçılarının könüllü yerinə yetirmədikdə uşaqların saxlanılması üçün vəsait (aliment) məhkəmə qaydasında tutulur. Qanunvericiliyə əsasən məhkəmə qaydasında aliment tutulmasının iki qaydası müəyyənləşdirilib. Əgər aliment ödəyicisi hər hansı sahədə işləyirsə, bu zaman onun aylıq qazancının (gəlirinin) müəyyən hissəsi miqdarında, yox əgər iş yeri yoxdursa və tərəflər razılığa gəlirsə, sabit pul məbləğində pul vəsaitinin tutulması nəzərdə tutulur.

Bildirim ki, bu ildən etibarən Azərbaycanda alimentin minimum məbləği və ya miqdarı 220 manatdan 235 manata qaldırılıb. “Azərbaycan Respublikasında 2024-cü il üçün yaşayış minimumu haqqında Azərbaycan Respublikasının Qanunu”na əsasən, bu il üçün yaşayış minimumu uşaqlar üçün 235 manat məbləğində müəyyən edilib. Bu qanun 2024-cü il yanvarın 1-də qüvvəyə minib. “Uşaq hüquqları haqqında” Azərbaycan Respublikasının Qanunun 13-cü maddəsinə əsasən, uşağın qanunvericiliklə müəyyənləşdirilmiş minimum dolanacaq xərclərindən az olmayan maddi təminat almaq hüququ vardır.

Qeyd edək ki, Ailə Məcəlləsinin tələblərinə əsasən aliment verməyə borclu olan valideynin qazancı (gəliri) qeyri-müntəzəm, dəyişkən olarsa, ya qazancın (gəlirin) hamısını və ya bir hissəsini həmin valideyn natura və ya xarici valyuta ilə alırsa, yaxud onun qazancı və ya sair gəliri yoxdursa, habelə alimentin valideynin qazancından (gəlirindən) müəyyən hissə kimi tutulması mümkün olmadığı, çətinlik törətdiyi və ya tərəflərdən birinin marağının əhəmiyyətli dərəcədə pozulduğu başqa hallarda, uşaqların saxlanılması üçün vəsait tutulmasını tələb edən şəxsin xahişi ilə alimentin miqdarı məhkəmə tərəfindən hər ay ödənilməli olan sabit pul məbləğində və ya eyni zamanda həm sabit pul məbləğində qazancın (gəlirin) müəyyən hissəsi kimi müəyyən edilə bilər.

Ailə Məcəlləsinə əsasən, aliment ödənilməsi barədə razılıq olmadıqda uşaqlar üçün onların valideynlərindən məhkəmə tərəfindən bir uşağa görə qazancın, yaxud da gəlirlərin 1/4 hissəsi, iki uşağa görə qazancın və ya gəlirlərin 1/3 hissəsi, üç və daha çox uşağa görə isə qazancın və yaxud gəlirlərin yarısı aliment olaraq hesablanır.

Alimentin miqdarı məhkəmə tərəfindən müəyyən nüanslar nəzərə alınmaqla azaldıla və ya artırıla bilər. Aliment öhdəliyi olan şəxs işləmirsə və ya heç bir gəliri yoxdursa, bu zaman məhkəmə həmin şəxsə alimentin ödənilməsini sabit pul məbləğində təyin edir. Alimentin sabit pul məbləği uşaqlar üçün yaşayış minimumuna uyğun olaraq hesablanır. Yəni, bir uşağın saxlanması üçün hazırda minimum məbləğ 235 manat təşkil edir. Buna görə də əvvəlki illərdə 235 manatdan az məbləğdə müəyyən edilən aliment məbləğinin artırılması ilə bağlı maraqlı şəxslər məhkəməyə müraciət edə bilər. Məhkəmə işin hallarını və tərəflərin maddi vəziyyətini nəzərə alaraq uşağın saxlanması üçün müəyyən edilən aliment məbləğinin 235 manata qədər artırılması barədə qətnamə qəbul edə bilər.

Başqa sözlə, ümumiyyətlə, məbləğ artımı Azərbaycan Prezidentin müvafiq Sərəncamına əsasən bu il yanvarın 1-dən sonra aliment məbləğinə aiddir. Yəni yanvarın 1-dən indiyədək aliment məbləğinin artırılması ilə bağlı iddia qaldıran şəxslər üçün həmin məbləğ 235 manatdan hesablanacaq. Əvvəlki illərdə alimenti ödəyən şəxslər də Ailə Məcəlləsinə uyğun olaraq yanvarın 1-dən onun artırılmasına dair iddia qaldırıb bu məbləği artıra bilərlər. Yəni aliment məbləği boşanmanın və ya nikahın hansı ildə pozulmasından asılı deyildir.

Alimentin sabit məbləğdə tutulması yalnız uşaqların saxlanılması üçün aliment tutulması ilə bağlı məhkəməyə müraciət edən şəxsin tələbi əsasında mümkündür. Məhkəmə tərəfindən ailələrin maddi vəziyyəti, eləcə də diqqətəlayiq olan digər hallar nəzərə alınmaqla alimentin miqdarı artırıla və ya azaldıla bilər. Aliment ödəməli olan valideynin heç yerdə işləməməsi və ya rəsmi qazancının olmaması onu aliment ödəməkdən azad etmir.

Yəni, alimentlə bağlı qərar çıxıbsa, ər və ya arvad onun azaldılması ilə bağlı iddia ilə məhkəməyə müraciət edə bilər. Əgər sabit maaş məbləği müəyyən olunursa və rəsmi iş yeri varsa, ər onunla bağlı arayış təqdim edirsə, o təqdirdə aliment maaşın bir hissəsindən ödənişin olmasını müəyyən olunmasını tələb edə bilər. Yəni burada nüanslar çoxdur.

Qeyd edək ki, Vergi Məcəlləsinin 102.1.5-ci maddəsinə əsasən alimentlər də gəlir vergisindən azaddır. Alimenti ödəyən şəxs yox, onu alan şəxs həmin aliment məbləği qədər gəlir vergisindən azaddır.